Η αυτοάμυνα είναι το κύριο αντικείμενο μελέτης μας εδώ στο Streetwise. Αν θέλαμε να περιγράψουμε τον όρο “αυτοάμυνα” με λιτά λόγια λοιπόν, θα λέγαμε ότι πρόκειται για τις ενέργειες εκείνες που απαιτούνται προκειμένου να προασπίσουμε τη ζωή και κατ’επέκταση τη σωματική μας ακεραιότητα εν συνόλω. Άρα, ο απώτερος σκοπός της είναι να μας προσφέρει ασφάλεια. Ας συλλογιστούμε όμως τον ευρύτερο όρο “ασφάλεια” σε βάθος.

Στιγμιαία καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για μια έννοια “ομπρέλα” η οποία περιλαμβάνει πολλές πτυχές, μία εκ των οποίων είναι σαφώς και η αυτοάμυνα. Θα ήμασταν επιλήσμονες όμως αν δε θίγαμε πότε-πότε και μερικά άλλα, εξίσου σημαντικά στοιχεία της που μας αφορούν καθημερινά. Και τι πιο καθημερινό από τον ψηφιακό κόσμο του 21ου αιώνα στον οποίο όλοι έχουμε μια μικρή ή λίγο μεγαλύτερη παρουσία.

Σε αυτό το άρθρο όμως δε θα εστιάσουμε στους ψηφιακούς κινδύνους που αφορούν στους ενήλικες, αλλά στα παιδιά. Διότι κατά κανόνα, λόγω του νεαρού της ηλικίας τους, τα παιδιά εκτίθενται στο διαδίκτυο χωρίς να έχουν ουσιαστικό λόγο, ή την ωριμότητα και την κριτική ικανότητα να έχουν λόγο, σε αυτή την απόφαση των γονέων. Άρα αυτομάτως γεννάται το ερώτημα: κατά πόσο είναι ασφαλές να μοιραζόμαστε την προσωπική τους ζωή στα κοινωνικά δίκτυα;

Προτού αναλύσουμε τις συνέπειες της δημόσιας προβολής, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε το εξής. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων το κίνητρο των γονέων είναι αγνό. Ποιος δε θα ήθελε να δείξει στον κόσμο τα κατορθώματα των μικρών του, αλλά και το πόσο περήφανος είναι για την οικογένειά του; Πρέπει όμως να σκεπτόμαστε πέρα από τα πρόδηλα. Πόση έκθεση είναι λογική, και πόση θεωρείται υπερβολική; Τι κινδύνους μπορεί να ενέχει; Παρακάτω θα επισημάνουμε πέντε όχι και τόσο προφανείς τρόπους με τους οποίους ο διαμοιρασμός πληροφοριών μπορεί να βλάψει τα παιδιά.

1. Οι αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να προσβάλλουν την ιδιωτικότητα του παιδιού

Όπως προείπαμε, τα παιδιά δε σκέπτονται ιδιαίτερα τι ακριβώς διαμοιράζονται οι γονείς τους στο internet. Τα πράγματα όμως δε θα παραμείνουν έτσι εσαεί, καθότι κάποια στιγμή θα μεγαλώσουν. Έρευνες δείχνουν ότι ήδη από τα πέντε έτη αρχίζουν να αναπτύσσουν μια αίσθηση για τον εαυτό τους και για το πώς τα αντιλαμβάνεται ο υπόλοιπος κόσμος. Η ιδιωτικότητα αρχίζει να τα αφορά, και μπορεί να αισθάνονται ντροπή -χωρίς να το εκφράζουν- για κάποιες απο τις φωτογραφίες που προβάλλονται δημόσια. Ας θυμόμαστε επίσης ότι δεν έχουν ουσιαστικά την ευκαιριά να διαφωνήσουν με τις αναρτήσεις των γονέων, οπότε ίσως σταδιακά νιώσουν ότι δεν έχουν την κυριότητα του σώματος και των ηθικών αξιών τους. Πώς θα νιώσει το δικό σου παιδί αν αργότερα καταλάβει ότι κάποιος είδε κάτι που το ίδιο δε θα ήθελε;

2. Οι αναρτήσεις σου μπορεί να χρησιμοποιηθούν για bullying

Μεταξύ άλλων, θα πρέπει να σκέπτεσαι το πώς ένας τρίτος ίσως εκμεταλλευτεί το υλικό που θα βρει online. Τίποτα δε σταματά κάποιον από το να χρησιμοποιήσει μια φωτογραφία για να χλευάσει, να προσβάλει ή να εκβιάσει το παιδί σου όταν μεγαλώσει. Επίσης, μπορεί να την κυκλοφορήσει στο δικό του δίκτυο ανθρώπων ανεμπόδιστα. Και γνωρίζουμε πολύ καλά πόσο εύκολα ένα εσωτερικό αστείο μιας παρέας μαθητών μετατρέπεται σε κακόβουλο σχολιασμό από ένα ολόκληρο σχολείο. Για να πάρεις μια ιδέα από την αδίστακτη προσωπικότητα που έχουν μερικοί ανώνυμοι χρήστες στο διαδίκτυο αλλά και για το πού μπορούν να φτάσουν, απλά ρίξε μια ματιά στα σχόλια κάτω από μερικά τυχαία YouTube videos παιδιών.

3. Η δημόσια προβολή μπορεί να έχει αντίκτυπο στο μέλλον του παιδιού σου

Είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να ελέγξουμε τις πληροφορίες που διαμοιραστήκαμε άπαξ και αυτές αναρτηθούν στο internet. Δε μπορούμε να αποτρέψουμε κανέναν από το να κρατήσει ένα στιγμιότυπο οθόνης μιας ανάρτησης και να το διαδώσει παντού. Επιπρόσθετα, ακόμη κι αν διαγράψουμε μια ανάρτηση, αυτή ζει για πάντα στις ιστοσελίδες διατήρησης του ιστορικού του διαδικτύου (internet archive websites) αλλά πιθανότατα ακόμα και μέσα στους διακομιστές της ίδιας της ιδιοκτήτριας εταιρείας του εκάστοτε κοινωνικού δικτύου. Γνωρίζοντας τα παραπάνω, σκέψου πώς οι πράξεις σου σήμερα ενδεχομένως να επηρεάσουν το παιδί ακόμα κι όταν ενηλικιωθεί. Πώς θα αντιδράσει ένας δυνητικός μελλοντικός του εργοδότης αν δει αυτό το υλικό; Πώς θα αντιδράσει η τοπική κοινωνία αν το παιδί αποφασίσει να διεκδικήσει κάποιο δημόσιο αξίωμα, ή αν επιλέξει ένα επάγγελμα με το οποίο η ζωή του θα είναι αναπόφευκτα πιο δημόσια;

4. Ο διαμοιρασμός εικόνων και βίντεο διευκολύνει την ψηφιακή απαγωγή

Η ψηφιακή απαγωγή συμβαίνει όταν κάποιος άγνωστος οικειοποιείται τις φωτογραφίες ενός ξένου παιδιού, και τις αναρτά παριστάνοντας ότι είναι δικό του. Η συγκεκριμένη τάση έχει παρατηρηθεί πολλάκις τα τελευταία χρόνια, με αυτήν την περίπτωση από το 2015 να αποτελεί ίσως την πιο διάσημη. Μία άγνωστη γυναίκα, μέλος ομάδας που αφορά νέες μαμάδες στο Facebook, έκλεψε τη φωτογραφία του τότε 18 μηνών γιου της Lindsey Paris από τις ΗΠΑ, και τη χρησιμοποίησε ως φωτογραφία εξωφύλλου στο προσωπικό της προφίλ, παριστάνοντας ότι είναι το παιδί της.

Μία ακόμη αντίστοιχη απεχθής τάση είναι το Baby Role Playing. Όσοι το ασκούν δημιουργούν ψεύτικα προφίλ στα κοινωνικά δίκτυα και αναρτούν κλεμμένες φωτογραφίες παιδιών, ακολουθούμενες από αναληθείς πληροφορίες. Μερικές φορές, οι ψηφιακοί απαγωγείς παριστάνουν ότι είναι οι ίδιοι τα εικονιζόμενα παιδιά, απαντώντας στα σχόλια τρίτων όπως θα απαντούσε ένα παιδί. Αυτοί που προβαίνουν σε αυτές τις διαδικασίες είναι κατά κύριο λόγο άνθρωποι που θα ήθελαν να γίνουν γονείς, αλλά για οποιονδήποτε λόγο δεν είναι. Αποτελούν όμως ένα πολύ καλό παράδειγμα του πόσο εύκολα μπορείς να χάσεις τον έλεγχο της ταυτότητας του παιδιού σου όταν διαμοιράζεσαι τις πληροφορίες του στο διαδίκτυο.

5. Οι αναρτήσεις σου μπορεί να προσελκύσουν επικίνδυνους ανθρώπους

Μερικές φορές, οι φωτογραφίες των παιδιών καταλήγουν σε ιστότοπους και forum που υποστηρίζουν παράνομες δραστηριότητες. Μεταξύ αυτών φυσικά και η παιδοφιλία. Οι φωτογραφίες μπορεί να χρησιμοποιούνται αυτούσιες, προκαλώντας πολλά άσεμνα σχόλια από τους χρήστες που τις επισκέπτονται. Μπορεί όμως να χρησιμοποιούνται και επεξεργασμένες, με πολύ σοκαριστικά αποτελέσματα. Η σημερινή τεχνολογία καθιστά πολύ εύκολο -ακόμα και για τον μέσο χρήστη- να απομονώσει ένα πρόσωπο από μια εικόνα και να αλλάξει το περιβάλλον γύρω του έτσι ώστε να φαίνεται ότι βρίσκεται κάπου αλλού ή ότι κάνει κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που απεικόνιζε η αρχική φωτογραφία.

Ας μη ξεχνάμε επίσης ότι μερικές φορές οι φαινομενικά αθώες πληροφορίες που διαμοιραζόμαστε περιέχουν μικρά ίχνη και λεπτομέρειες που μπορούν να προδώσουν το πού ζούμε εμείς ή η ευρύτερη οικογένειά μας, το πού παίζει ή πηγαίνει σχολείο το παιδί μας, και άλλα πολλά ευαίσθητα δεδομένα. Προφανώς πρόκειται για κάτι πολύ επικίνδυνο, και όχι μόνο διότι κάποιος μπορεί να αναπτύξει μια τακτική σχετικά με το πώς να πλησιάσει το παιδί. Μερικές οικογένειες προσπαθούν να διαχειριστούν δικαστικές διαμάχες επιμέλειας παιδιών ή να ξεφύγουν από καταστάσεις ενδοοικογενειακής βίας, επομένως προδίδοντας την τοποθεσία τους δυσχαιρένουν το ίδιο τους το έργο.

Τι μπορείς να κάνεις αν προβάλλεις το παιδί σου δημόσια

Κατανοούμε πόσο περήφανος αισθάνεσαι όταν δείχνεις σε όλους την υπέροχη οικογένειά σου. Γνωρίζοντας όμως πλέον τα παραπάνω, ζύγισε εκ νέου τα οφέλη που σου προσφέρει αυτή η διαδικασία, σε σύγκριση με τους κινδύνους που ελλοχεύουν. Φιλτράρισε τι πρέπει και τι δεν πρέπει να παραθέτεις σε δημόσια θέα. Αν θέλεις να αναρτήσεις ένα μέσο (φωτογραφία ή βίντεο) σκέψου πολύ καλά αν είναι κατάλληλο και αποτύπωσε πάνω του ένα ψηφιακό υδατογράφημα ώστε να είναι πιο δύσκολο να χρησιμοποιηθεί από άλλα άτομα. Ζήτα επίσης από συγγενείς και φίλους να μη διαμοιράζονται οτιδήποτε χωρίς την άδειά σου. Τέλος, όσο το παιδί μεγαλώνει, φρόντισε να το εκπαιδεύεις σχετικά με τους κινδύνους του διαδικτύου, έτσι ώστε να αναπτύξει την ικανότητα να παίρνει από μόνο του σωστές αποφάσεις και να είναι πιο έτοιμο να διαχειριστεί ενσυνείδητα την ψηφιακή του παρουσία.

Αλέξανδρος Χρυσοβέργης